Văn Hóa Đông Sơn: Vẫn Đợi Không Gian Riêng

Muộn, vẫn phải kêu“Chúng ta cần có hành động gì khi những di vật, báu vật khảo cổ học Việt Nam, trong đó có văn hóa Đông Sơn, đang hàng ngày, hàng giờ thành món hàng trên các thương trường?”, TS Liêm bức xúc, “Cánh đồng trống có hàng trăm cái trống mà các trung tâm bảo tồn nghiên cứu đâu có thu về được bao nhiêu”.

TS Ngô Thế Phong (Bảo tàng lịch sử quốc gia) thì đau đáu trước việc thi thoảng Hải quan, Công an vẫn mời ông và các cộng sự đến để thu nhận những chiếc trống bị buôn bán trái phép về. Đấy là những chiếc trống được phát hiện, còn những hiện vật bị buôn bán trót lọt không ai biết thì càng không thể thống kê. “Mười năm, chúng tôi thu về 23 chiếc trống, đây là con số giật mình”, TS Phong cho hay.

Không chỉ mất mát các cổ vật, các di chỉ văn hóa cũng không dễ dàng tồn tại trong thời buổi hiện đại hóa hiện nay. Theo thống kê, trong khoảng thời gian từ năm 1998 đến 2008, có 178 di tích Đông Sơn được phát hiện và nghiên cứu trên 22 địa phương (trong đó có 10 di tích cư trú, 31 di tích mộ táng, 6 di tích cư trú mộ táng, 2 di chỉ xưởng, 56 trống đồng, 69 địa điểm phát hiện lẻ tẻ. PGS, TS Lâm Mỹ Dung (Bảo tàng nhân học, ĐH KHXH&NV, ĐH Quốc gia Hà Nội) cho biết, Hà Nội có 3 di tích liên quan đến văn hóa Đông Sơn là, Đình Tràng (Đông Anh), Vườn Chuối (Hoài Đức) và Thành Dền (Mê Linh). Thế nhưng, ngoài Thành Dền còn được giữ gìn, khu vực Đình Chàng cũng gặp nhiều vướng mắc, khu vực Vườn Chuối thì bị hư hại quá nhiều. TS Dung hài hước: “Khu vực Vườn Chuối hiện đang thuộc một dự án khu đô thị mới. Cũng may là suy thoái kinh tế nên họ chưa có tiền xây dựng, chúng tôi vẫn có thời gian nghiên cứu”. Tuy nhiên, việc nghiên cứu một di chỉ quan trọng như Vườn Chuối hiện vẫn đang tiến hành trong lo âu bởi “chưa biết khi nào người ta có tiền xây khu đô thị”. Và nếu dự án đô thị mới tiến hành, một di chỉ tiêu biểu cho nền văn hóa tiền Đông Sơn và Đông Sơn sẽ bị biến mất. Những di chỉ văn hóa Đông Sơn khác cũng đều trong tình trạng báo động về bảo tồn, mặc dù chưa khu vực nào hoàn thành khai quật nghiên cứu.

Khai quật di tích Đồng Đậu – Vĩnh Phúc năm 1967.

Ngót một thế kỷ, văn hóa Đông Sơn vẫn chưa có bảo tàng riêng

Số lượng hiện vật, tư liệu có được từ những cuộc khai quật, nghiên cứu văn hóa này hiện nay vô cùng phong phú. Nghiên cứu mới nhất về Đông Sơn năm 2014 là cuộc khai quật vị trí thành Nội và Hỏa Hồi (xóm Hương, Đông Anh, Hà Nội). Trong vòng 10 năm, người ta đã phát hiện được tổng số 64 trống đồng Đông Sơn trên phạm vi miền bắc Việt Nam, trong đó, 7 chiếc là trống đồng minh khí, 94 chiếc thạp đồng. Nhiều hiện vật trong số đó được công nhận là Bảo vật quốc gia.

Nghiên cứu văn hóa Đông Sơn cũng là nghiên cứu hiếm hoi có được bản đồ phân bố các di chỉ tương đối đầy đủ. Theo đó, hiện nay có khoảng 48 di tích phân bố trên những địa hình có độ cao hoặc trên các núi ven biển, 14 di tích phân bố chủ yếu địa bàn của các văn hóa tiền Đông Sơn ở vùng đồng bằng cao của châu thổ, 67 di tích và cụm di tích phân bố đậm đặc tại các vùng đồng bằng thấp, vùng trũng ven theo các dòng sông và vùng đồng bằng ven biển.